‘Lettertypes met stemmetjes’ bevorderen leesvaardigheid beginnende lezers

Onderzoekers van Hogeschool PXL hebben, in samenwerking met UHasselt, drie lettertypes ontwikkeld die expressie kunnen weergeven. De lettertypes werden met succes getest bij lagereschoolkinderen. “Daarmee zetten we een belangrijke stap in het bevorderen van de leesvaardigheid van beginnende lezers”, aldus Ann Bessemans (onderzoeker aan PXL-MAD en geaffilieerd aan UHasselt) die het onderzoek leidde. De studie rond ‘visuele prosodie’ werd gefinancierd door Microsoft Advanced Reading Technologies.

De onderzoeksgroep READSEARCH, onder leiding van Ann Bessemans, bekeek het afgelopen jaar specifiek hoe tekst op digitale schermen en papier béter gelezen kan worden – door expressie aan het lettertype-ontwerp toe te voegen. Zulke ‘lettertypes met stemmetjes’ (visuele prosodie in het jargon) zijn belangrijk, want ze kunnen als hulpmiddel fungeren bij expressief lezen.

“In het onderwijs is expressief lezen een ondergewaardeerd onderdeel van de algemene leesvaardigheid”, zegt Ann Bessemans. “De focus bij leren lezen ligt vooral op nauwkeurigheid en tempo. Wetenschappelijke studies hebben nochtans uitgewezen dat leesvaardigheid niet enkel door deze twee factoren bepaald wordt.”

Voor het ontwerp van de lettertypes baseerde dr. Bessemans zich op de Matilda – het lettertype dat ze enkele jaren geleden ontwierp. Ze vertrok vanuit drie belangrijke factoren als het om spraak gaat: toonhoogte, intensiteit en duur. “Dat leidde dan tot de lettertypes Pitch (hoge stem), Duration (trage stem) en Intensity (luide stem) die elk een parameter voorstellen. Er zijn telkens twee gradaties: een subtielere en een zichtbaardere (makkelijker op te merken) versie.”

120 schoolkinderen

De onderzoekers zijn de lettertypes vervolgens gaan uittesten bij 120 kinderen van 8 tot 10 jaar (derde en vierde leerjaar) in basisschool Sint-Rita in Sint-Truiden. Alle kinderen moesten 45 zinnen – waarin woorden werden benadrukt door de nieuwe lettertypes – luidop lezen in een micro. Daarnaast moesten ze nog een vragenlijst invullen waarin de onderzoekers peilden naar de moeilijkheidsgraad en leeservaring/waardering.

Ann Bessemans: “We splitsten de 120 kinderen op in twee groepen: 60 kinderen kregen vooraf de juiste sleutels mee om woordjes met de juiste expressie te lezen. We toonden hen een boekje met de drie parameters, praatten over wat hen opviel – een woord dat dikker of harder gedrukt is bijvoorbeeld – en wat dat dan betekent voor het uitspreken ervan. De andere groep kreeg die informatie pas achteraf.”

De tests toonden dat de ‘geïnformeerde’ kinderen het uitstekend deden en de woorden met de juiste expressie konden lezen. De leerlingen die vooraf géén training hadden gekregen rond het linken van expressie aan woorden, lazen de zinnen niét met de nodige expressie/intonatie. Wél deden ze dat zo snel en juist mogelijk, zonder leesfouten dus. “Tijdens ons gesprek achteraf met deze groep bleek dat ze intuïtief wel aanvoelden hoe de benadrukte woorden gelezen worden. Met andere woorden: visuele prosodie blijkt makkelijk aan te leren en mee te nemen in een leesproces”, zegt Ann Bessemans.

Uit de vragenlijst bleek dan weer dat kinderen de drie vooropgestelde ‘stemmetjes’ goed konden onthouden. “Er was bij hen ook een duidelijke voorkeur voor Pitch. Maar de subtielere vorm van Duration bleek dan weer wat moeilijker om op te merken.”

Microsoft

Voor deze studie kreeg Ann Bessemans een beurs (ter waarde van 50.000 dollar) van Microsoft USA Advanced Reading Technologies. Nu zal het bedrijf ook een vervolgstudie financieren. “Daarin focussen we onder meer op de vraag of ook het leesbegrip verhoogt als kinderen expressiever kunnen lezen. Daarna volgt nog onderzoek om visuele prosodie uit te breiden naar en te testen bij kinderen met autisme, doven en slechthorenden.”

Verschenen

"Scholieren leren vlotter lezen met variabele lettertypes" - Het Journaal 7 (één)

"‘Expressief lettertype’ bevordert leesvaardigheid van beginnende lezers" - Het Belang van Limburg

"‘Expressief lettertype’ bevordert leesvaardigheid van beginnende lezers" - Het Nieuwsblad
"Limburgse 'lettertypes met stemmetjes' bevorderen leesvaardigheid bij kinderen" - LimburgActueel.be